RENK HASLIKLARI

RENK HASLIKLARI



Boyalı bir lifin en önemli özelliği renk haslıklarıdır. Fakat bir boyar maddenin haslıkları mutlak bir özellik değildir. Hem ışık, su, ter gibi belirli bir etkene karşı hem de boyar maddenin uygulandığı materyale göre farklılıklar gösterir. Bir boya maddenin haslığı ışığa karşı yüksek fakat başka bir etkene karşı düşük olabilir. Renk haslığı, materyalin renginin üretim ve kullanım esnasında karşılaştığı çeşitli etkenlere karşı dayanma gücü olarak tanımlanır. Haslıklar genel olarak;



Kullanım anında istenen haslıklar; ışık, yıkanma, ıslak ve kuru sürtünme, su ve ter haslığı vb.

Derinin tam işlenmiş hale geçmeden önce geçirdiği işlemlere bağlı olarak üretim esnasında istenilen haslıklar; asit, alkali, yüksek temparatür, sert suya ve elektrolitlere dayanım, çözünürlük, kesit ve yüzey boyama vb.

Bir deri teknisyeni boyayacağı materyal için hangi özelliklerin istendiğini ve buna uygun olarak hangi boyar maddeyi seçmesi gerektiği konusunda karar verebilecek ön bilgilere sahip olmalıdır.


HASLIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Işık haslığı sekiz diğer bütün haslıklar beş basamaklı ölçek üzerinden değerlendirilir. Bir en düşük diğer rakamlar sırasıyla daha yüksek haslıkları gösterir. Işık haslığının tayininde kullanılmak üzere her biri bir üstündekinin yaklaşık iki katı daha has olacak şekilde aşağıdaki boyar maddelerle boyanmış sekiz adet yünlü kumaş serisi, “mavi skala” kullanılır. Boyar maddeler ve bunlara karşılık olan haslıklar şöyledir.



Colour Indexte “CI” Haslık Derecesi (STANDART) Boyar Madde .

CI Acid Blue 104 1 Accilan Brillant Blue FFR (FBy)

CI Acid Blue 109 2 Accilan Brillant Blue FFB (FBy)

CI Acid Blue 83 3 Coomossic Brillant Blue R(ICI)

CI Acid Blue 121 4 Supramin Blue EG (FBy)

CI Acid Blue 47 5 Soluay Blue RN (ICI)

CI Acid Blue 23 6 Alizarin Light Blue 4GL (S)

CI Solubilised Vat Blue 5 7 Soledan Blue 4BC powdr (ICI)

CI Solubilised Vat Blue 8 8 Indıgosol Blue AGG (DH)





GÜN IŞIĞI ETKİSİNDE IŞIK HASLIĞININ TAYİNİ : Testin amacı boya veya baskı yapılmış örneğin renginin güneş ışınlarına karşı direncinin ölçülmesidir. Haslık materyalin cinsine bağlı olduğu gibi boyamanın renk şiddetine ve mamulün yüzey karakteristiklerine de bağlıdır. Boyanmış örnek ışık etkisine bırakılacak olursa, belirli bir süre sonunda bozunmuş olan (solan) boyarmadde moleküllerinin miktarı, elyaf üzerinde bulunan boyarmadde miktarına bağlı değildir. Yani solan boyarmadde miktarı, açık veya koyu şiddetteki boyamalarda mutlak değer olarak aynıdır. Böyle olunca açık renklerde meydana gelen solma, koyu renklerdekine nazaran daha belirgindir. Çünkü bozunan boyarmadde miktarının bozunmayan boyarmadde miktarına oranı açık renklerde daha büyük, koyu renklerde daha düşüktür. Bu nedenle ışık haslığından söz edilirken testin hangi renk şiddetinde yapıldığı belirtilmelidir. Kataloglardaki ışık haslığı 1/1’lik standart renk şiddetinde, standarttan iki kat şiddetli (2/1 renk şiddetinde) standardın 1/3, 1/6, 1/12 veya 1/25’indeki şiddette boyamalar için ayrı ayrı verilmiştir. Işık haslığı değil de yıkama haslığı düşünüldüğünde, yıkama esnasında suya geçen boyarmadde moleküllerinin miktarı, elyaf üzerindeki boyarmadde miktarı ile orantılıdır. Dolayısıyla koyu renklerde elyaf üzerinden ayrılan boyarmadde miktarı açık renklerden daha fazla olduğundan solma koyu renklerde daha belirgindir.

Haslığı kontrol edilecek materyalden 1x6 cm ebadında örnek hazırlanır. Aynı boyutlarda kesilen 8 adet standart boyalı şeritlerle birlikte bir karton üzerine yapıştırılır. Böylece hazırlanan test örneği, testin yapıldığı yerin enlem derecesine eşit bir açı yapacak şekilde, güneye bakan pencereye yerleştirilir. Yaklaşık 5 cm önüne cam bir levha konularak yağmurdan korunur. İyi bir havalandırılma yapılması sağlanır. Işık haslığının saptanmasında iki metottan yaralanılır.



SOLDURMA LAMBALARI KULLANILARAK IŞIK HASLIĞI TAYİNİ : Gün ışığında soldurma işlemi yavaş olduğundan testin tamamlanması aylarca sürebilir. Bu nedenle soldurma işlemini hızlandırmak için bir yapay ışığın uygulandığı laboratuar ortamında çalışılır. Son yıllarda zenon (Xenon) ark lambalarının kullanılmaya başlanılmasıyla haslık tayinleri kolaylaşmış ve hızlanmıştır. Çünkü güneş ışığına çok yakın bir etkisi vardır. Soldurma lambalarıyla çalışıldığında örneklerin standartlarla birlikte cihaza yerleştirilerek haslığının tayin edilmesi güneş ışığı için anlatılan 2. Metottakine benzer şekilde çalışılır.



GRİ SKALA (GS- GREY SCALE-) : Mavi boyalı yünlü ölçekle birlikte solma derecesinin saptanması için yardımcı bir sistem olarak beş aşamalı gri ölçek (skala) kullanılır. Bugün iki ayrı gri skala kullanılmaktadır. Bunlardan biri test sonucu boyalı materyalin renginde meydana gelen değişikliği ölçmeye yarayan, diğeri ise ışık, gaz soldurması ve ağartma haslıkları dışında diğer bütün haslıkların kontrolünde, boyalı materyalin kendisine bitişik beyaz kumaşı lekeleme derecesini ölçmeye yarayan gri ölçektir.

Renk değişikliğini ölçmeye yarayan gri ölçekte beş çift gri renkli kumaş veya karton vardır. Her çift gözle görülebilen bir farkı (kontrastı) temsil eder. Şöyle ki çiftlerden biri daima değişikliğe uğramamış orijinal şiddette, diğeri ise derece derece azalan şiddetlerde boyanmıştır. Her çifttin temsil ettiği fark, belirli bir haslık derecesinin renk değişikliğine uyar. Bu gri tonlarının derecelenmesi NBS (National Burrau Standarts) birim cinsinden yapılır. 1 NBS birimi renk şiddetinde, ticari önemdeki en küçük fark olarak tanımlanır.

TEST YAPILAN VE YAPILMAYAN ISO’NUN TAVSİYE

DERECESİ ÖRNEKLER ARASINDAKİ RENK FARKI ETTİĞİ ÖLÇEK

5 0 NBS Birimi 0 NBS Birimi

4 n NBS Birimi 1,5 NBS Birimi

3 2n NBS Birimi 3 NBS Birimi

2 4n NBS Birimi 6 NBS Birimi

1 8n NBS Birimi 12 NBS Birimi



RENK TAYİNİNE YARAYAN GRİ ÖLÇEĞİN KULLANILIŞI : Işık haslığı dışında diğer haslıkların tayininde testin uygulandığı materyal ile testin uygulanmadığı orijinal boyalı materyal aynı düzleme aynı yönde yan yana yerleştirilir. Düzlem, gri ölçeğin en koyu üyesinin renginden biraz daha koyu üniform gri renkte olmalıdır. Materyal ince ise zeminin koyu renginin etkisinden kaçınmak için 2-3 kat konması tavsiye edilir. Gri ölçek, bu çiftin yanına getirilerek 45 derecelik eğimle kuzey ışığı ile aydınlatılır. Işık şiddetinin 7,75 lümen/cm2 den daha az olmamasına dikkat edilmelidir. Bakış yönü yüzey alanına dik olmalıdır. Test uygulanan örnekle, uygulanmayan örnek arasındaki renk farkı gri ölçekteki hangi çiftin farkının karşılığı ise boyamanın haslık derecesi onunkine eşittir. Eğer örnekteki fark, ölçekteki çiftlerin ikisi arasında ise haslıkta bu aradadır. Renk kaybından başka, renk tonunda, şiddetinde veya parlaklığında değişiklik olmuşsa, bu değişiklikler haslık derecesini belirten rakamdan sonra yazılan harflerle belirtilir.



B= Daha mavimsi, G= Daha yeşil, R= Daha kırmızı, Y= Daha sarı, D= Daha mat, Br= Daha parlak, Str= Daha şiddetli, W= Daha zayıf.



LEKELENME DERECESİNİN TAYİNİNE YARAYAN GRİ ÖLÇEĞİ KULLANILIŞI : Lekelenme derecesini tayine yarayan gri ölçekte 5 çift vardır. Bu çiftlerden biri daima beyaz bir kumaş veya karton olup, diğerleri gittikçe koyulaşan gri renktedir. Lekelenme derecesi 5’e karşılık olan çiftin her iki şeridi de aynı şekilde beyazdır. Yani lekelenme derecesi 5 olan boyama, test sonucu, bitişik olan beyaz materyali hiç lekelemez. ISO’nun tavsiye ettiği ölçek;



HASLIK DERECESİ NBS BİRİM CİNSİNDEN FARKLAR

0

4

8

16

32

Lekelenme derecesinin tayini için, test sonucu lekelenen materyal boyanmamış orjinal kumaşla yan yana konulur ve aralarındaki fark gri ölçekteki farklarla karşılaştırılır.

TER HASLIĞI TAYİNİ : Uygun boya seçiminde ter haslığına dikkat edildiğinde giyim eşyalarının vücudun fazla terleyen bölgeleriyle temasa gelen kısımlarında önemli yerel renk açılması meydana gelebilir. Ter haslığını kontrol etmek için aşağıdaki şekilde belirtilen iki yapay ter çözeltisi hazırlanır.



KULLANILAN MADDE A ÇÖZELTİSİ B ÇÖZELTİSİ



1-HİSTİDİN MONODİHİDROKLORÜR-MONOHİDRAT 0.5 g 0.5 g

SODYUM KLORÜR 5.0 g 5.0 g

DİSODYUM HİDROJENORTO FOSFAT (Na2HPO42H2O) 2.5 g 2.5 g

DESTİLE SU 1000 mL 1000 mL

pH (0,1 N NaOH ile ayarlanmış) 8.0 5.5



Başata giysilik ve eldivenlik deriler olmak üzere ter dayanımı, ayakkabı astarlığı ve yüzlüğünde de önem taşır. Ter finisajın renginde bozulma yapabileceği gibi deride sepinin bozulmasına da neden olabilir. Kromlu deri ter etkisiyle zamanla sertleşir, kırılganlaşır ve kolayca çatlayıp yırtılabilir. Glutardialdehit sepisi deriye ter dayanımı kazandırır. Boyalı ve finisajlı derilerin ter dayanıklılığını ve bunlarla birlikte kullanılan maddelerde oluşabilecek lekelenmeleri saptamak için yapılan deneyde iki pamuklu yada yünlü beyaz kumaş (5x5 cm) arasına yerleştirilen deri deney örneği (5x4 cm), bir cam tabakanın altında (5x5 cm boyutlarında ve 50 ± 1 g ağırlığında ) petri kutusu içindeki standart yapay ter çözeltisinde ve oda sıcaklığında 30 dakika tutulur, sonra ter çözeltisi süzdürülür ve cam ağırlık altındaki deri (iki kumaş arasında ) 37 ± 2 0C’de 4 saat fırınlanır. Daha sonra deri ve kumaşlar ayrı ayrı kurutularak renk değişimleri Gri Skalalar kullanılarak değerlendirilir.



SU İLE LEKELENME HASLIĞI TAYİNİ (SLTC-SLF 9 SU İLE LEKELENME DAYANIMI ÖLÇME):



Finisajlı deri yüzeyine 5 cm ara ile iki damla (0.15 cc) damıtık su damlatılır; bunlardan biri 30 dakika diğeri 16 saat sonra incelenerek değerlendirme yapılır.








RENK ATLASLARI : Değişik tonlarda renkli baskı ve mamullerin, karmaşıklık derecelerine göre küçük örnek parçalarını içeren broşür veya kitapçıklardır.



BOYACI YÖNTEMİ : Boyacının geleneksel olarak başvurduğu ve boyanmış renk örneklerinin karşılaştırılması şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Boyacı yönteminde; bir renk diğerinden ilk olarak renk tonu, ikinci olarak derinliği, üçüncü olarak da donukluğu karşılaştırılarak ayırt edilir.