DERİLERİN KURUTULMASI

KURUTMA

deri işleme buraya kadar kimyasal ve mekanik olaylar dizisi şeklinde gelirken kurutmada değişiklik göstererek fiziksel kanunların geçerli olduğu bir karakter kazanmaktadır. Nitekim kurutma içinde bulunduğu havanın sıcaklığı nemi ve akım hızı değiştirilerek derideki rutubetin ayarlanmasıdır.

Kurutma işlemi derinin daha sonraki işlemler ile ilişkilidir ve aşağıdaki amaçlar için gereklidir

önceki işlemlerde derinin almış olduğu suyu uzaklaştırmak
deriyi sonraki işlemler için gerekli olan rutubet düzeyine getirmek
sonraki işlemlerdeki makinaların kapasitesini artırmak
deriyi fiziksel ve kimyasal değişikliklerden korumak
depolama, paketleme ve taşıma maliyetlerini azaltmak
Buharlaşma:Belli bir sıcaklık derecesinde bir su yüzeyinden olan buharlaşmanın hızı havanın

nisbi rutubeti ile ters orantılı değişir buna göre nisbi rutubet yükseldikçe buharlaşma hızı azalır.

Maddenin yüzeyindeki sıvı kolaylıkla buharlaşır ve içerdeki rutubet yüzeye yayılır bu işlem aynı şekilde devam eder gider. Fakat rutubetin içerden dışarıya difizyonu maddenin tabiatı ve yapısı ile değişir.Kurumayı belirleyen bazı durumda yüzey buharlaşması bazı durumda da difizyon hızıdır. Buharlaşma şu faktörlerle değişim gösterir. Sıcaklıkta artar, yüzey alanının artışıyla artar, Havayla dolu boşlukta yavaş olur. Kuru havada daha hızlı olur, buharlaşma yüzeyindeki hava partiküllerini yenileyen sallama ile fazlalaşır.

Kurutma Hızı: Katı maddelerin kuruması sıcaklık nisbi nem hava sirkülasyonu maddenin rutubet içeriği gibi faktörlrin etkisi altında olup belli bir süreyi gerektirir. Kurutma bu faktörlerin durumuna göre kısa veya uzun sürede olur buna göre kurutmanın bir hızı vardır kurutma hızı belli sürelerde maddenin içerdiği rutubet miktarı ile ifade edilir

Derinin Rutubet Miktarı:hidrofillik bir madde olan deri etrafını saran havanın durumuna göre rutubet içerir.Rrutubet düzeyi dolayısıyla kurutma derinin tutumunu etkilediği için fiziksel testler belli rutubet düzeyinde yapılır. Bu rutubet%65+5'dir.Nisbi rutubet gergi işleminde alan ölçümünde ve ayakkabıların kalıba çekilişinde önemlidir.

Kurutmanın Etkileri

Uygun şekilde tabaklanmış deride proteinin hidrofilik guruplarının çoğu ortadan kalkar ve deri fazlaca rutubet tutamaz bunun sonucunda deri içindeki su yüzeye daha kolaylıkla göç eder ve kuruma daha kolay olur bu yönüyle derinin kolay kuruması ve kurutma sonunda yumuşak olması tabaklamanın iyi olup olmadığını göstergesidir. Bitkisel tanenler hidrofilik molekü
llere sahip olduğu için kurutma sırasında sertleşir. Bu yüzden yüzey sertleşmesi ve çatlaması olmaması için bitkisel tabaklanmış derilerin yavaş kurutulması gerekir. Öte yandan hızlı kurumada tabaklama maddeleri ve deri içindeki diğer maddeler yüzeye taşınır. Yavaş kurumada bu maddeler yüzeye kolayca taşınamazlar ve deri içinde daha derinlere ulaşır.Ttabaklama , boyama ve yağlama reaksiyonları kurutma işlemi ile sona erdirilmiş olur.

ASARAK KURUTMA: Askı için ayrılmış kurutma yerine ait ilk maliyeten başka maliyeti yoktur. Deriler arka bacaklarından askı çivilerine asılırlar . Deri hava akımına nisbi rutubete ve hava sıcaklığına bağlı olarak kurur Hava akımı ve nisbi rutubet düşük ve hava sıcaksa kuruma yavaş olur kışın olduğu gibi hava soğuk ve nisbi rutubet yüksekse kuruma uzun surer. Ancak hava akımı fazla ise kuruma hızlanır.

ÇİVİLEYEREK GERGİDE KURUTMA: Havada kurutmanın başka bir yoluda derilerin tahta

Plakalar üzerine çivilerle gerilip kurutulmasıdır. Kuruyan deride büzülme olmayacağı için deri incelir ve düzleşir. Fakat gerilme kuvveti derilerin sert ve gevşek kısımlarının zayıf olmasına yol
açar. Sistem daha çok bitkisel tabaklanmış derilerin astarlık derilerin kurutulmasına uygun olup
modern kurutma sistemlerinin üstünlüğü karşısında terk edilmiştir.

GEREREK KABİNDE KURUTMA: Mandallarla derinin delikli plaka üzerine gerdirilip bir kurutma kabini içinde kurutulması gergide kurutmanın avantajlarını taşır. Öte yandan kabin içindeki havanın sıcaklığının ve nisbi rutubetinin açık havaya nazaran daha iyi kontrol edilebilmesi daha etkili kurutma sağlar. Böylelikle daha küçük alanda fazla deri kurutulmuş olur. Pratikte gergi kurutma yaş derinin kurutulmasından ziyade askıda kurutulmuş tavlanmış açkısı yapılmış derilerin tekrar kurutulmasında ve finisaj arasındaki kurutmada kullanılmaktadır.

YAPIŞTIRARAK KURUTMA

yapıştırarak kurutma yönteminde deriler cam, porselen veya metal üzerine nişasta yardımıyla cild yüzünden yapıştırılarak ve kurutma kabininde kontrollü şartlar altında kurutulur.

Kuruma sırasında büzülme meydana gelmediği için deri alanı diğer yöntemlere göre %5-12 daha

fazladır. Ayrıca lifler iyi oryante oldığundan düzgün bir deri cildi elde deilir ve fazlaca kenar almaya gerek yoktur. Heriki yüzünede deri yapıştırılan cam plakalar gergi kurutmada olduğu gibi tünel şeklindeki kurutma kabinine sürülür. Kurutma tüneli 4-8 bölmeli olup her bölme sıcaklık ve nisbi rutubet yönünden kontrol altında tutulur. Yapıştırarak kurutma yöntemi kanat vidala oğlak ve yarma derilerin kurutulmasında kullanılmaktadır. Türkiyede sadece bir kaç işletmede yapıştırarak kurutma yapılmaktadır.

VAKUMDA KURUTMA: Derilerin kurutulmasında en gelişmiş kurutma tekniği vakumda kurutmadır.Vakumda kurutmada yaş deriler paslanmaz çelikten düz bir yüzey üzerine cild yüzü aşağıya gelecek şekilde yayılır üzerine kepçeyle kaplı 70-80 oC 'ye ısıtılırken üst plakada 50-60 mm civa sutununa eşdeğer vakum meydana getirilir. Metal plaka üzerine yapıştırılan deri üzerine basan keçe yardımıyla gerili durumda kondiksiyon ile ve meydana getirilen vakum altında kolaylıkla kurutulur. Kurutma derinin rutubetine kalınlığına plakanın sıcaklığına ve yaratılan vakuma bağlı olarak 2-3 dakikada olur. Kromlu deriler sıcaklığa bitkisel tabaklanmış derilerden daha dayanıklı olduğu için daha yüksek sıcaklıkta kurutulur.Örneğin kromlu deriler 82 oC plaka sıcaklığında %14 rutubete kadar 3-4 dakikada kurutulurken bitkisel tabaklanmış deriler aynı rutubet düzeyi için 52 oC de 10 dakikada kurutulur.Kombine tabaklanmış deriler ise 65-85 oC'de 5 dakikada kurutulur.

KURUTMANIN KONTROLÜ


Kurutma işleminin kontrolü deride kuruluğun veya yaşlılığın kontrolü ve kurutma şartlarının kontrölü şeklinde ele alınabilir. Derinin kuruluğu elle yapılan kontrol ile tahmin edilebilir. Kromlu

deri traşlanmadan önce %50-55 rutubet içerirken tamamen kuruduktan sonra %8-14 rutubet içerir rutubet miktarı tavlamadan sonra %18-22 talaşla nemlendirmeden sonra %26-32 dir. Kuruluğun tam olarak belirlenmesi deride rutubet tayini yaparak olur.10 gr dolayında tartılan deri örneği bir etüvde 100+2 oC'de sabit ağırlığa kadar kurutulur ve tartılır aradaki farklılık deriden buharlaşan su miktarını verir. Sonuç % olarak hesaplanır bu tarz rutubet tayini analitik terazi gerektirdiğinden ve 12 saat kadar sürdüğünden fabrika şartlarında uygulanamaz .ancak ara sıra yapılan rutubet tayini yinede yararlı olur. Kurutma ile ilgili yapılabilecek kontrollerin ikincisi ise kurutma şartlarının kontrolüdür. Derilerin kurutulduğu ortamın veya kurutma kabininin sıcaklığı bir termometre ile ölçülür kurutma boyunca sıcaklık değişimi ve bunun ayarlanması büyük önem taşır. Kontrolda önemli bir hususta kurutmada hava akımının ayarlanmasıdır kurutma kabinine giren sıcak hava ve çıkan nemli hava miktarı giriş ve çıkış kapaklarından ayarlanır. Ayrıca derilerin birbirine yakın veya uzak bulunması ile hava akımı engellenir veya artırılır.

KURUTMA HATALARI

Cild Çatlaması: Eeğer deri konservelemede veya tabaklamadan önce biraz bozulmuş lifli protein yapısında parçalanma olmuşsa kuruma sırasında oluşan gerilim kuvvetlerine dayanamaz ve cildinde çatlaklar oluşur. Hızlı kurutma gerilim kuvvetlerini artırır ve deriyi sert ve gevrek bir duruma getirir. Bu durum özellikle bitkisel tabaklanmış derilerde daha belirgindir. Ayakkabılık yüzlük derilerde açkı işleminden önce yeteri kadar tavlanmazsa açkıda cild çatlaması veya cild gevşemesi meydana gelir.

Kıvrılma: Cild tabakası koryum tabakasından daha önce kurursa cild büzüşerek derinin kıvrılmasına neden olur.Daha çok vidala ve kösele gibi kalın derilerde meydana gelir.

Cild Soyulması: Yapıştırarak kurutulan derilerde yapıştırıcı pasta çok koyu ise cild kuruma plakasına şiddetli şekilde yapışır. Bu derilerin plakadan sökülmesi sırasında cild soyularak plaka üzerinde kalır ve deri kalitesinde düşme olur.

Renk Koyulaşması: Özellikle köseleler için açık bir renk önemlidir. Rengin açık olmasını düşük nemde kurutma teşvik eder fakat deri üzerinde yer yer lekeler meydana gelebilir yüksek nisbi rutubette kurutma ise homojen fakat daha koyu renkli deri meydana getirir. Kurutma öncesi cildin mermerde yağlanması kurumayı geciktiri ve homojen açık renkli deri meydana gelmesine yol açar. Köselelerin fazla tavlı iken açkıdan geçirilmesi de renği koyultur.