GİYSİLİK DERİLER

1. DERİYE YÜZEY ÖZELLİĞİ

KAZANDIRMAK

1.2. Deriyi Boyama

Boyama sırasında emek, enerji ve taşıma maliyetini düşürmek için büyük partiler

halinde boyama yöntemi kullanılır. Boyama metotları esas itibariyle kesiksiz (fırça ve

tabanca) boyama ve kesikli (dolap) boyama olmak üzere iki kısma ayrılır.

Bunlar:

Ø Diskontinü (Kesikli) boyama (dolap boyama)

Ø Kontinü (Kesiksiz) boyama (fırça ve pistole boyama)

Ø Diskontinü boyama (kesikli boyama) Yöntemleri

· Flotte ile Dolap Boyaması: Her dolap boyamasında en önemli olan; flotte

ve ilave edilen maddelerle, boyar madde ve derinin etkin ve çabuk

karıştırılmasıdır. Bu şartlar yeterince yerine getirilmediği takdirde, elde

edilen derilerde yeterli bir düzgünlük sağlanamaz.

Küçük partiler özel boyama dolaplarında 12–15 devir/dk. işlem görürler. Boyama

dolaplarının yükseklikleri ve tur fazlalığı boyanacak malzemelerin iyice karışmasını sağlar.

Boyama işleminin gidişini etkileyen en önemli faktörlerden biri, dolabın yapıldığı

malzemedir. Dolabın tahtadan ya da metalden yapılması temizliği açısından önemlidir. Flotte

ile dolap boyamasına; flotte miktarı, ısı, kullanılan boyarmaddelerin özelliği, dolabın

devir/dak. sayısı vb. etki eden pek çok faktör vardır.

· Flottesiz Dolap Boyama: Flotteli dolap boyamada olduğu gibi dolap

içinde yapılır. Flotte miktarı az olduğundan bu isimle anılır.

· Otomatlarda Boyama: Bölmeli dolaplarda boyama ve mikserlerde

boyama olmak üzere iki ayrı şekilde uygulanır. Dolap programlanarak,

boya maddesi ve diğer kimyasal maddeler otomatik olarak sırası ile işleme

dahil edilir.

Mikserlerde boyama da otomatik dolaplarda olduğu gibidir.

Ø Kontinü Boyama (kesiksiz boyama)Yöntemleri

Bu yöntemde deriler, bir tünel içerisinden belirli bir hızda geçerek yüzey boyaması

yapılırlar. Bu yöntem için deriler belirli bir iç sağlamlığına sahip olmalıdır. Çok ince ve

yumuşak deriler katlanma ve kırışma olasılığı nedeni ile geçiş yöntemi için uygun

değillerdir.

· Kontinü Boyama Makinesinde Boyama: Her deri kontinü makinesinde

boyanmaz. Boyama için toz ve sıvı boyama maddeleri kullanılır.

· Pistole İle Boyama: Bu yöntem günümüzde pistole makineleri ile

uygulanmaktadır. Pistole ile boyama yönteminde elde dilen haslıklar dolap

boyaması ile kıyaslanabilecek bir niteliktedir. Deriler 18 – 20 metre/dakika bant

hızıyla boyanır. Derilerin düz ve kırışıksız olarak banda serilmesi gerekir. Çok

az sayıdaki deriler elde pistole ile boyanabilir.

· Dökme Makineleri İle Boyama: Teknik olarak mümkün olmasına rağmen

pratikte pek kullanım bulunamamıştır.

· Baskı Makinesi İle Boyama: Deri boyamada baskı yöntemiyle boyama en ucuz

ve çevreye en az zarar veren yöntem olarak bilinmektedir. Genellikle yüzeyde

hataların kapatılması veya deri yüzeyine çeşitli desen vermek amacı ile yapılır.

1.2. Yağlama

Tabaklama ile suyu uzaklaştırmış olan Kolagen liflerin etrafı bir yağ tabakası ile

kuşatılır. Böylece deriye yeniden yumuşaklık ve belli bir tutum kazandırılır. Aynı zamanda

yağlama ile derinin uzama, kopma mukavemeti, ıslanabilirliği, su geçirmezliği gibi fiziksel

özellikleri de etkilenmektedir.

Yağlama ile ilgili genel esaslar:

Ø Boyama işlemi açısından yağlamanın en önemli hedefi yağın mümkün

olduğunca homojen dağılmasıdır.

Ø Yağlama maddesinden en az düzeyde faydalanmak suretiyle istenen

yumuşaklığa ulaşmak esas alınmalıdır.

Ø Yağlama için ne kadar az malzeme kullanılırsa işlemler o kadar basit ve

güvenilir olur.

Ø Çok miktarda yağlayıcı madde kullanılacak ise işlem birkaç aşamada

gerçekleştirilmelidir.

Ø Boyamanın düzgünlüğünü sağlamak açısından ön yağlamalar yağın üçte birini

aşmamalıdır. Esas yağlama işleminde geriye kalan üçte ikilik miktar porsiyonlar

halinde ilave edilir.

Ø Esas yağlamada % 0,1 oranında katılan bir konservasyon maddesi yardımı ile

küf mantarlarının zarar verdiği renkli hatalı bölgeler ortadan kaldırılabilir.

Yağlamanın Deri Kalitesi Üzerine Etkileri

Ø Yağ Lekeleri: Derilerde tam yağ gidermesi yapılmaması veya aşırı yağlama

yapılmasından kaynaklanır.

Ø Yağ Kusması: Deri yüzeyinde reçine görünümünde açık sarı koyu kahveye

kadar değişen renklerde olan yağ, doymamış trigliseritler (balık yağı, kuruyan

yağlar) nedeni iledir. Bu yağlar oksidasyon sonucu sırçada görünürler.

Ø Işık Haslığı: Boyanmış derinin ışık haslığı yağlama maddeleri ile önemli ölçüde

etkilenir. Kaliteli yağlama maddeleri deriye renk vermemeli, sararma gibi renk

değişimlerine uğramamalıdır.

Ø Yapışma: Yağlamanın bitmiş deri üzerine etkisi finisaj üzerine etkisi ile

paralellik göstermektedir. Her iki halde de deri birleştirilen malzemeye tutunma

özelliği ve sağlamlığı söz konusudur.

Ø Zamana Karşı (Eskimeye karşı) Dayanıklılık: Eskimeye dayanıklılıktan

deride bulunan maddelerin kimyasal stabiliteleri anlaşılmaktadır. Işık, ısı ve renk

değiştirmesi, yağ kusmasının yanında deride koku meydana gelmesi,

kendiliğinden ısınması gibi dışarıdan gözlenebilen değişimler meydana gelebilir.

Bu durumda deriler ısınabilir hatta yanabilirler.

Ø Yanıcılık: Bazı askeri, teknik giysi ve döşemelerin tutuşmaya ve yanmaya karşı

dayanıklı olması istenir. Derinin yanıcılığı sepi cinsine, son sepi ve yağlama

maddelerine bağlıdır.

Ø Dayanıklılık: Deride iyi bir yağlama derinin kopma, yırtılma ve sırça

esnekliğini olumlu yönde etkiler. Buna rağmen yağlama finisajı olumsuz yönde

etkilemeyecek oranda olmalıdır.

1.3. Tabaklanmış DerininMamul Deriye Dönüştürülmesi

Tabaklama yapılmış derile;

Ø Kromlu Deriler: Bu deriler tabaklama işleminden sonra gri – mavi, bazen de

yeşil – mavi renkte olurlar. Islaktırlar ve krom şerbeti ile doymuş durumdadırlar.

Kromlu deriler bozulmaya karşı dayanıklıdırlar, depolanabilir veya satılabilirler.

Ø Bitkisel Olarak Tabaklanmış Deriler: Islak ve kahverengi görünümlü bu

derilerin kurutulması sırasında renkleri daha da koyulaşır ve siyaha döner.

Ayrıca büküldüklerinde sırça da kırılmalar ve patlamalar meydana gelir.

1.3.1. Mekanik İşlemler

Belli bir mamul deri türünün üretilmesine olanak sağlayan mekanik işlemler; derinin

istenilen kalınlıkta ayarlaması ile pazar koşullarına ve üretim amaçlarına göre kısımlara

ayrılmaktadır.

Ø Kalınlık Ayarı: Arzu edilen son kalınlık, tabaklama sonrası kalınlıktan çok

farklı ise yarma işlemi uygulanır. Eğer kalınlık farklılıkları teknik olarak

değerlendirilmeyecek kadar ince ise hemen tıraşlama işlemine geçilir. Yani

belirtilen kalınlık ayarının üzerinde kalan tüm maddeler tıraşlanıp atılmaktadır.

Bütün sırça derileri et yüzünden tıraşlanırlar.

Buna göre mekanik işlemler şu sırayı takip ederek uygulanır:

Ø Kanatlara ayırma – budama

Ø Sudan arındırma – sıkma

Ø Asortlama

Ø Yarma

Ø Tıraşlama

1.3.2. Kimyasal İşlemler

Tabaklanmış derilere her deri türü için tipik özellikler kazandırılır. Bu işlemler aşağıda

belirtilen bölümlere ayrılmıştır.

Ø Deriye bağlanmamış malzemelerin deriden uzaklaştırılması

Ø Çözünür boya maddeleri ile derinin boyanması

Ø Yağlama işlemi ile esneklik, yumuşaklık ve su geçirmezlik kazandırmak

Ø Retenaj işlemi ile deri türüne yeni birtakım özellikler kazandırmak

Ø İlave edilen maddelerin fikse edilmesi ve ağartma

1.3.3. Kurutma

Deri mamulleri işlenirken kuru olmalıdır. Son işlem ve durulama flottesinin suyunun

bir miktarı deri lifleri arasında kalır. Bir miktarı da kimyasal olarak deri liflerine sıkı bir

şekilde bağlanmaktadır. Her iki şekilde de suyun bağlanması kurutmada göz önünde tutulur.

Suyu arındırma işleminin tümü dört gruba ayrılmıştır:

Ø Suyu akıtmak

Ø Mekanik olarak sudan arındırmak (sıkma)

Ø Düzleştirme – yüzeyin serilmesi

Ø Buharlaşma yoluyla kurutma

1.3.4. Kurutmadan Sonra Yumuşatma

Kurutma işlemi ile birlikte deri içindeki liflerde gerilme meydana gelir. Kurutma ne

kadar çabuk olursa gerilme de o kadar fazla olur. Gerilmiş durumdaki bu deriler düzgün ve

buruşuksuzdurlar. Kurutmadan sonra tekrar yumuşatma su ile yapılır. Yumuşatma işlemi

liflerin karşılıklı olarak hareket etmesiyle oluşur ve her bir deri türü için farklı yoğunlukta

uygulanır. Islatmanın görevi derinin tüm yüzeyini ve tüm deri kesitini aynı orana getirmektir.

1.3.5. Yüzeyin İşlenmesi

Deri yüzeyleri hem sırça hem de et yüzünden işlem görürler. Sırça yüzünün eşit olarak

biçimlendirilmesi ancak et yüzünün bağ dokudan ve gevşek liflerden arındırılmasıyla

mümkün olur. Bu nedenle işlemler derinin et yüzünden yapılır.

Ø Zımparalama: Yüzeyde bulunan lifler zımpara taneciklerinin keskin kenarları

sayesinde eşit uzunlukta kesilirler. Süet ve yarma süet gibi deriler, et yüzünde

tanecik büyüklüğü giderek küçülen zımparalama işleminden geçirilirler. Nubuk

deriler de ise sırça yüzü zımparalanarak kadifemsi bir görünüm kazanır.

Zımparalama makineleri ayarlanabilir bir basınçla çok hızlı şekilde dönen

silindire sarılmış zımpara kâğıdı ile donatılmıştır. Bu sırada özel taşıma sistemi

yüzeyin eşit bir şekilde işlenmesini sağlar.

Ø Finisaj (Bitirme) işlemleri: Sepilenmiş, yağlanmış, boyanmış ve kurutulmuş

deride kullanım özelliklerini iyileştirmek için yapılan işlemlerin tamamına

‘finisaj’ denir. Finisaj işlemi ile deri iyi bir görünüm kazanır ve dış etkilere karşı

daha dayanıklı hale gelir. Deri ticari anlamda son ürün değildir. Deriden üretilen

ayakkabı, çanta ceket, mobilya gibi ürünlerin hammaddesidir. Kullanım amacına

göre deriden farklı özellikler beklenir. Bu özellikler de finisajla deriye

kazandırılır.

Finisaj İşleminin görevleri

· Deri yüzeyinin kimyasal ve mekanik etkilere karşı korunması

· Tüm yüzeyde eşit renk ve parlaklığın ortaya çıkması

· Deri yüzeyinde özel optik ve tutum özelliklerinin kazandırılması

· Derinin kullanım değerinin artması

Finisaj Yöntemleri

Finisaj işleminin uygulanmasındaki yöntemler iki ana grupta incelenebilir:

Ø Çözülmüş veya Disperse Edilmiş Maddelerin Deri Yüzeyine Sürülmesi:

Önemli olan bu maddelerin deriye yeterince nüfuz etmesidir.

Üç sürme katı vardır. Bunlar;

· Astar kat (dogu katı), Astar kat boyaya hazırlık için yapılır. Derinin

yüzeyindeki farklı emicilik oranlarını dengeleyerek boya katının deride

homojen dağılımını sağlar.

· Boya katı, renk nüanslama, örtü boyaması, homojenleştirici boyama, efekt

boyama ve tabanca boyama olarak adlandırılır. Sürtünme dayanımını

arttırır.

· Apre katı, fikse katıdır. Deri yüzeyinin son görünümü bu tabaka ile

sağlanır. Deri yüzeyinin parlaklığı, matlığı, düzgünlüğü, tutumu, suya ve

sürtünmeye karşı dayanıklılığı bu tabaka tarafından belirlenir.

Ø Deri Yüzeyinin Mekanik Olarak İşlenmesi: Bu tür işlemler finisaj işlemleri

sırasında ihtiyaca göre uygulanır. Hangi aşamada ve hangi deriye uygulanacağı

finisajı yapan kişinin tecrübesi ve el becerisine bırakılmıştır.